Duchackie ślady w Krakowie

Kościół św. Benedykta: Jest to najmniejszy kościół w Krakowie, zabytkowy, w stylu romańsko-gotyckim, wzniesiony na Wzgórzu Lasoty, na skraju wyniosłego (235 n.p.m.) skalistego wzniesienia Krzemionek Podgórskich.

W latach 60 XX wieku archeolodzy odkryli, iż na miejscu dzisiejszego kościółka św. Benedykta wznosiła się wcześniejsza świątynia w kształcie rotundy, zbudowana ok. X w. Kościół jest otwierany jedynie dwa razy w roku: w dzień św. Benedykta (21 marca) oraz w pierwszy wtorek po Wielkanocy w czasie uroczystości Rękawki.

Początki kościoła pw. świętego Benedykta sięgają XI – XII w. Wówczas to osiedli w Tyńcu Benedyktyni. Posiadali oni grunta między innymi na Krzemionkach, stąd przypuszczać można, że wzniesiony tam w owych czasach kościółek pod wezwaniem św. Benedykta – patrona zakonu, mógł być ich dziełem.

Po raz pierwszy kościół wymieniony jest w Kodeksie Dyplomatycznym Katedry Wawelskiej z 1254 roku, jako własność klasztoru norbertanek na Zwierzyńcu. Wspomina o nim również Jan Długosz w Liber Beneficiorum (Księga nadań diecezji krakowskiej, 1325 – 27). Kościół był już wówczas zbudowany z kamienia, posiadał uposażenie i dochody. Nie wiadomo więc dlaczego świątynia popadła w ruinę; odnowił ją dopiero w roku 1598 ks. Mikołaj Drozdowski. W tymże samym roku dotychczasowi opiekunowie kościółka (Krzysztof z Komorowa, kasztelan sandomierski, oraz Zbigniew z Brześcia Lanckoroński) przekazali prawo patronatu nad świątynią zakonnikom z klasztoru Świętego Ducha – duchakom. Stan ten potwierdził w 1605 roku kard. Bernard Maciejowski. Od tego czasu, aż do I rozbioru Polski w 1772 roku, w kościele odprawiano Mszę św. w każdy piątek. Do dziś dach kościoła zakończony jest na środku sygnaturką z podwójnym krzyżem na szczycie, godłem duchaków, i takimi krzyżami na dwóch przeciwległych ostro sklepionych krańcach dachu. Po rozbiorze zakonnicy nie mieli możliwości opiekować się kościółkiem, Msze św. były tu odprawiane jeszcze przez piętnaście lat. Do czego przyczynił się podgórzanin Jędrzej Haller, sprowadzając tu kapłana z Krakowa. Po śmierci Hallera kościół podupadł do tego stopnia, że w latach 60 XIX wieku zapadła decyzja o jego zburzeniu. Sprzeciwił się temu ówczesny proboszcz podgórski ks. Jan Komperda, dzięki któremu kościółek został gruntownie odnowiony. Obecnie kościół św. Benedykta jest kościołem filialnym parafii św. Józefa na Podgórzu.

Źródło: http://jozef.diecezja.pl

We wtorek wielkanocny odpust „Rękawka”
Msze św. w kościółku św. Benedykta: godz. 12.00, 16.00 i 18.30

Kościół Świętego Krzyża. Około roku 1200 biskup krakowski Pełka (Fulco) ufundował w Krakowie kościół pw. Św. Krzyża. Pierwotna budowla była murowana z ciosów piaskowca. Nie wiadomo, gdzie dokładnie była usytuowana ta późnoromańska świątynia, być może stała na miejscu obecnego kościoła.

W 1244 r. biskup Prandota przeniósł Zakon Ducha Świętego – duchaków i siostry duchaczki z Prądnika Białego do Krakowa (gdzie ufundował i uposażył nowy szpital i klasztor) i oddał im – już parafialny wówczas – kościół Św. Krzyża, wiążąc nierozerwalnie jego dzieje na następne pięć i pół wieku z zakonem i krakowskim szpitalem Ducha Świętego. W XIV w. została zbudowana nowa, gotycka świątynia Św. Krzyża. W tym czasie powstał w kompleksie zabudowań klasztorno-szpitalnych również kościół pw. Ducha Świętego. W 1783 r. uległa kasacie polska prowincja duchaków, a kościół i opiekę nad parafią powierzono od 1788 r. księżom diecezjalnych. Obecny kościół pochodzi z XIV w. Do końca wieku XVIII otoczony był cmentarzem parafialnym. Łączył się z zabudowaniami klasztornymi braci duchaków korytarzem wspartym na czterech arkadach. To tutaj znajduje się XV-wieczna chrzcielnica z brązu czy przedstawienie Speculum Peccatoris. Wreszcie, jest to jedyny w Krakowie kościół, którego sklepienie wspiera się na jednej tylko kolumnie. Podwójny krzyż – charakterystyczne godło Zakonu Ducha Świętego, znajdujący się w wielu miejscach kościoła, świadczy o wielowiekowej obecności i posłudze duchaków w tym miejscu.

Wybrane zabytki kościoła Św. Krzyża związane z historią duchacką:

U podstawy sześciokondygnacyjnej wieży znajdują się gotyckie krużganki arkadowe, tworzące kruchtę (z ciosów piaskowca). Są one ewenementem w Krakowie. Kruchta ma krzyżowo-żebrowe sklepienie z 1443 r. W zwieńczeniu ceglanych ścian wieży odkryto relikty ośmiu gotyckich okienek, które być może pełniły niegdyś rolę strzelnic. W pomieszczeniu nad kruchtą znajdowała się kaplica bracka Bractwa Ducha Świętego. Wchodziło się do niej z chóru muzycznego przez arkadę; została ona zamurowana po pożarze z 1528 r.


Pochodzące z II ćw. XVII w. stalle w nawie pierwotnie znajdowały się w kościele Świętego Ducha. Zostały tu przeniesione dopiero między 1748 a 1832 rokiem. Ich strukturę wykonano z drewna iglastego, snycerkę zaś z lipowego. W całości pokryte są ciemną olejną polichromią i złoceniami. Obrazy w zapleckach przedstawiają sceny związane z powstaniem Zakonu Ducha Świętego.


Stalle w prezbiterium wraz z tronem prepozyta dekoracją chóru datowane są na II ćw. XVIII w. Powstały przed 1748 r., najprawdopodobniej ok. 1722. Elementy te wykonane są z drewna pomalowanego czarną farbą olejną. Wszystkie obrazy w stallach wiążą się z duchakami; tworzą dwa cykle: dot. bł. Gwidona z Montpellier (po stronie północnej) i św. Marty (na ścianie południowej). Obrazy w medalionach wykonane są na deskach, pozostałe na płótnie.


Gotycką chrzcielnicę z brązu wykonał w 1423 r. ludwisarz krakowski Jan Freudenthal. Jest ona najbardziej bogato ozdobionym gotyckim wyrobem ludwisarskim w Krakowie.

Jest także godło duchaków. Nie zachowała się oryginalna podstawa chrzcielnicy. Obecna jest, podobnie jak i pokrywa, neogotycka (XIX w.).


U Świętego Krzyża znajdują się dwa lawaterze (umywalnie kapłańskie). Pierwszy z nich, renesansowy z 1581 r. pochodzi ze zburzonego kościoła Ducha Świętego. Wykonano go z kamienia pińczowskiego, mierzy 180 cm wysokości i ma bogatą dekorację rzeźbiarską. Podczas prac konserwatorskich pod koniec XIX w. wmurowano go w południową ścianę kruchty.


Drugi, unikatowy, ozdobiony chrząstkowo-małżowinowym ornamentem, można podziwiać w zakrystii. Datowany jest na połowę XVII stulecia.


W kaplicy Matki Bożej Loretańskiej stoi figura Pana Jezusa Frasobliwego, czczona tutaj od początku XVI w. Takie przedstawienie jest charakterystyczne dla kościołów duchackich.